KUTSALLARIN KUTSALI OLARAK BİLİNEN HATSHEPSUT TAPINAĞI YAPI ANALİZİ

Deir El Bahri’deki Hatshepsut Tapınağı. *Görsel kaynağı için tıklayın.*

HATHEPSUT HÜKÜMDARLIĞI

Hatshepsut Antik Mısır’ın on sekizinci hanedanın tek kız çocuğuydu. Mısır kraliyeti geleneğine uygun olarak Hatshepsut üvey kardeşi olan II. Thutmose ile evlendirildi. Babasının ölümünün ardından eşi II. Thutmose Mısır firavunu kendisi ise kraliçe tahtının sahibi oldu. Bir türlü erkek evladı olmayan Hatshepsut bu sebepten dolayı kız çocuklarından hep nefret etti. Eşi . II Thutmose’un başkasından olan, üvey erkek evladı III. Thutmose’a annelik etmiştir.

Eşini kaybeden Hatshepsut, oğlu III. Thutmose üzerinde belirgin bir baskınlık kurarak Antik Mısır’ın ilk kadın firavunu olmayı başarmıştır. Halk içerisindeki isyanı ve tatsızlığı önlemek adına tüm törenlere erkek firavun kıyafetleri ve takma sakalla katılmış olup, koca bir orduyu toplayıp sefere dahi çıkmıştır.

Zamanla kemik ağrıları artan Hatshepsut öldüğünde Deir El Bahri’deki morg tapınağını yapma görevini aşk yaşadıkları iddia edilen mimar Semnut’ a vermiştir. Hatshepsut’un cesedi hiçbir hazine olmadan gösterişsiz bir şekilde mumyalandı. Ve sevgilisi Semnut’ un yaptığı Anıtkabir’ e de ilham veren o muhteşem tapınağa götürüldü. Mısır’ın ilk kadın firavunu Hathepsut; erkek doğuramadığı için kendi kadınlığını cezalandıran bir anne ve mezarının mimarına aşık olan bir kadın olarak öldü.

Hatshepsut’un bir heykeli, onu bir aslan yelesi ve firavunun sakalıyla tasvir ediyor.
*Görsel kaynağı için tıklayın.*

HATSHEPSUT TAPINAĞI KONUMU

MÖ 1458’de ölen Onsekizinci Hanedan firavunu Hatshepsut için, Semnut tarafından inşa edilen morg tapınağı Nil’in batı kıyısında, Krallar Vadisi’nin hemen yakınında, Deir El Bahri’ deki kayalıkların eteğinde yer almaktadır. Tapınağın bulunduğu konumun doğal bir parçasıymış gibi görünmesi amaçlanmıştır.

Temple of Hatshepsut معبد حتشبسوت

Deir El Bahri, Mısır.
*Görsel kaynağı için tıklayın.*

HATSHEPSUT TAPINAĞI’NIN TARİHTEKİ ETKİSİ

Tapınak güneş tanrısı Amun’a ve Hatshepsut’a adanmıştır. Eski Mısır tarihine en yakın tapınak olarak kabul edilir. Firavunu büyütür ve öbür dünyasıyla ilgili tanrıları onurlandırmak için kutsal alanlar içerir. Tapınak Mısır’ın ilk kadın firavunu Hatshepsut’un gücünü ve ölümsüzlüğünü temsil etmektedir. Tapınak firavunun üvey oğlu III. Thutmose tahta geçtiğinde çok kez hasar almış ve tarihten silinmek ile karşı karşıya gelmiştir. Fakat III. Thutmose, üzerinde bariz bir baskınlık kuran annesini tarihten silmeyi başaramamış olup günümüze kadar hem firavun olduğu dönemdeki başarılarıyla hem morg tapınağıyla hem de organizatörü Semnut ile yaşadığı iddia edilen aşk ile günümüzde de yankılarını sürdürmektedir.

HATSHEPSUT TAPINAĞI İNŞASI

Hatshepsut döneminde birçok anıt ve bina inşa edilmiştir. Ayrıca , eski Mısır halkını büyük bir lider ve Firavun olarak duruşunu etkilemek için bu anıtların ve binaların yerlerine birçok heykel diktirmiştir. Hatshepsut’un Deir El Bahri’deki Tapınağı onun en büyük başarısıdır. MÖ 1479’da bu görkemli tapınağı inşa etme emrini verdi ve tamamlanması tam onbeş yıl süren tapınağı Hatshepsut’un organizatörü Semnut, Mentuhotep II Tapınağı’na göre dikkatlice tasarlamıştır. Eski Mısırlılar bu vadinin cenaze tanrıçası Hathor ile bağlantısı nedeniyle kutsal olduğunu düşünüyorlardı.

Deir el-Bahari, Hatshepsut Tapınağı, Thutmosis III ve Mentuhotep II Tapınağı, Batı Thebes, Mısır. *Görsel kaynağı için tıklayın.*

VITRIVUS’A GÖRE MİMARLIĞIN TEMEL İLKELERİ

Vitruvius’a göre, başarılı bir mimar ve mühendis, tüm bilim dalları, sanat hatta doğa üzerine engin ve derin bir anlama yetisine istinaden gerek teorik gerekse pratik bilgiye sahip olmalıdır. Daha da önemlisi Vitruvius’a göre, binalar her zaman şu üç şeye sahip olmalıdır: güzellik, dayanıklılık, kullanışlılık.(venustas, firmitas utilitas)

Utilitas	Firmitas	Venustas
Düzen	Simetri	Uygunluk
Tasarım	Ahenk	Ekonomi

Vitruvius’a göre mimarlığın temel ilkeleri ve alt başlıkları.

Düzen: Bir yapıtın bölümlerinin herbirine gereken önemi vererek tümünün oranlarına bakışımlı bir uyum getirir. Niceliğe göre yapılan ayarlamalardır.

Tasarım: Ayrıntıların yerine yerleştirilmesi, yapının niteliğine uygun estetik bir ifade kazanmasıdır.

Simetri: Bir yapıtın kendi ögeleri arasındaki doğru uyum ve ölçüt olarak seçilen bir ögeye göre, tasarımın değişik ögeleri ile tümü arasındaki bağlantıdır.

Ahenk: Ögelerin ayarlamalarındaki güzellik ve uygunluktur. Bu da, bir yapıtın ögeleri, genişliklerine uygun bir yükseklikte, uzunluklarına uygun bir genişlikte, kısacası tümüyle bakışımlı olduğu zaman gerçekleşir.

Uygunluk: Bir yapıt, yetkinlikle, geçerli ilkelere göre yapıldığında beliren biçe mükemmelliğidir. Geleneklerden, kullanımdan ve doğadan kaynaklanır.

Ekonomi: Malzemelerin ve arazinin doğru kullanımının yanında, yapım işlerinde maliyetin ölçülü ve akıllıca olmasını içerir.

Vitruvius’ un “Mimarlık Üzerine On Kitap” kitabını kaynak alarak tek tek açıkladığım mimarlığın temel ilkeleri alt başlıklarını Hatshepsut Tapınağı analizi adlı aşağıdaki yazımda kullanacağım.

HATSHEPSUT TAPINAĞI ANALİZİ

Hatshepsut Tapınağı’nın Düzeni ve Tasarımı: Yaklaşık 100 metre alanda 29,5 metre yüksekliğindeki tapınak üç seviyede kademeli bir şekilde yükselmektedir. Ve üç seviyeyi ayrı ayrı daha detaylı inceleyelim.

Birinci Seviye: Tapınağa kadar uzanan, eski Mısır döneminde muhtemelen sfenkslerle kaplı olan 100 metrelik bir geçittir. Bu süre boyunca, ilk seviye, Hatshepsut’un Punt diyarına yaptığı ticaret gezilerinden Frankincense gibi egzotik ağaçlar ve çalılıklarla övünüyordu (Punt muhtemelen bugün Etiyopya, Eritre veya kuzey Somali’dir). Pek çok karmaşık ve zarif kabartmaya ev sahipliği yapan kare sütunlara sahip bir sütun dizisi vardı. Bu kabartmaların çoğu Hatshepsut’u Punt’a yaptığı birçok gezide tasvir etti. Ne yazık ki, onun ölümünden sonra bunların hepsi yok edildi. Geriye kalan tek şey Thutmose III’ü betimleyen rölyefler ve eski Mısırlıların taş ocağı ve ardından iki büyük dikilitaş taşıyan sahneleridir.

İkinci Seviye: İkinci seviyenin önemli yönlerinden biri, bir ticaret seferinin şimdiye kadar kaydedilmiş ilk resimli belgelerden birini içermesidir . Burada Tanrıça Hathor için bir türbe var . Bir kadın yüzü ve inek kulaklarıyla tasvir edilmiştir ve elinde bir müzik aleti vardır. Hatshepsut’un doğumu da bu seviyede tasvir edilmiştir. Bazen Doğum Sütunu olarak adlandırılır. Thutmose III’ün yetişkinliğe yükselişi sırasında bile Mısır üzerindeki egemenliğini doğrulamak için, Amon Ra’nın ilahi kızı olduğunu iddia etti. Bu rölyeflerde Amon Ra, Kraliçe Ahmose’u hamile bırakıyor ve Hatshepsut’un Mısır’ı yöneteceğini açıklıyor.

Üçüncü Seviye: Horus’un şahin formundaki heykelleri, ikinci avludan üçüncü kata çıkan rampayı çevreliyor. Bu üçüncü kat , öne bakan iki sıra sütun içeren bir portiko barındırır . Bunun arkasında bir avlu ve ondan kaçan birkaç oda var. Hatshepsut’un muazzam heykelleri, içlerinde sekizgen şekilli sütunlarla, dıştaki sütunları oluşturuyordu.

Tapınak planı

Yapının ön görünüşü, yan görünüşü ve tapınak sütunlarının detayları.

Tapınak doğrudan kayanın içine inşa edilmiş olup onları birbirbirine bağlayan geniş bir rampaya sahip ve tepedeki tapınak için devasa girişler olarak işlev gören üç terastan oluşur. Tapınağın içinde Hatshepsut’u onsekizinci hanedanlık döneminde en saygı duyulan Tanrı olan Amun-Ra ile tasvir eden birçok sahne bulabilirsiniz. Tapınağın zamanla yaşadığı yıkıma ve yağmalanmaya rağmen, ikinci terasta Hatshepsut ve Tanrı Amun-Ra’yı temsil eden birçok heykel var.

Tapınağın tasarımı Birinci Ara Dönem’den beri bilinen bir mimari formu takip etmiş ve her şeyden önce yüzyıllardır yan yana duran Mentuhotep II tapınağından esinlenilmiştir. Hatshepsut’un cenaze tapınağında geliştirilen mimari formların çoğunu kraliyet öncüllerinden ödünç almıştır. Örneğin, sütun sıralarının kare sütunlarının önünde düzenlenen devasa Osirian heykelleri, Karnak tapınağındaki Senusret I veya Thutmose I Osirian Colossi heykelleri.

*1. görsel kaynağı için tıklayın. 2. görsel kaynağı için tıklayın.*

Hatshepsut Tapınağı’nda Simetri ve Ahenk: Yapı girişten itibaren takip edilen Linear Aks üzerine yapılmıştır. Yapıya karşıdan baktığımızda fotoğrafta da gördüğünüz üzere kendini hemen belli eden bir simetri dikkati çeker. Tapınağın bütün katları sütun, ayrıntılı kabartmalar, resimler ve heykellere sahipti. İkinci avludan üçüncü kata çıkan rampanın sağında Senenmut’un mezarı yer alır.(simetriyi korumak için ikinci avlunun altına yerleştirilmiş, dışarıdan hiçbir özelliği olmayan uygun bir şekilde zengin bir mezar.) Her üç seviye de geleneksel Mısır simetri değerinin bir örneğiydi ve rampanın solunda herhangi bir yapı olmadığından sağında herhangi bir mezar bulunamazdı.

Tapınak simetrisi.
*Görsel kaynağı için tıklayın.*

Tapınak’ tan derlediğim bazı görseller. Görsel kaynağı için tıklayın.

Hatshepsut Tapınağı’nda Uygunluk ve Ekonomi: Deir El Bahri’ de bugün Krallar Vadisi adıyla bilinen büyük rift, Hatshepsut’ un ölüm tapınağını kucaklıyor. Sırtını bir kayalığa dayayan Kraliçe Hatshepsut Tapınağı, doğa ile tam bir bütünlük içerisindedir. Kademeli bir teras sistemi ile yapılmış tapınak Hatshepsut’un aşığı, Mimar Semnut tarafından planlandı. Mısır’da hiçbir kraliçe böyle bir mezar inşa etmemişti. Dizayn ve dekorasyon yönüyle Mısır Mimarisi’nin dönüm noktası olan bu söz konusu yapının her iki yanında sfenks sıralarının yer aldığı aldığı tören caddesi bulunur ve tapınağa bir vadi ile bağlıdır. Karakteristik bir görüntüsünün olması yanında yeni krallık zamanındaki tapınaklar gibi kireçtaşından yapılmıştır ve kum taşı kullanılmamıştır. Ayrıca söz konusu yapı bulunduğu coğrafyanın topografik durumuna, arkasında yer alan oyumlu kayalar ile sütun aralıklarının oluşturduğu kombinasyon inanılmaz bir uyum içerisindedir.